Գործնական քերականություն
1.Գրել տրված բայերի հնչյունափոխված արմատների անհնչյունափոխ ձևերը և նշիր, թե ինչ խոսքի մաս է:
Կարմրել- կարմիր, ածական
ըմպել- ումպ, գոյական
կռվել-կռիվ, գոյական
ոչնչանալ-ոչինչ, գոյական
սիրել-սեր, գոյական
փափկել-փափուկ,ածական
գրկել-գիրկ, գոյական
կոպտանալ-կոպիտ, գոյական
անրջել-անուրջ, գոյական
շիկանալ-շեկ, գոյական
վարդագունել-վարդ, գոյական
ուղղել-ուղիղ, գոյական
ապշել-ապուշ, գոյական
2.Ընդգծված բառակապակցությունները արտահայտիր բայով:
Զայրույթից նա գունատ դարձավ-գունատվեց:
Տերևները սկսել են դեղին դառնալ-դեղնել:
Նրանք միմյանց հանդեպ ջերմ են դարձել-ջերմացել է ;
Այդ պատմությունից էլ առաջ եկավ անվանումը -առաջացավ:
Լույսը բացվեց, և նոր օր սկսվեց-լուսացավ-:
Ուշ եկար, հյուրերն արդեն գնացել են-ուշացավ:
Նա իր փայտիկով քար դարձրեց քաղաքը-քարացրեց:
3.Գրիր -ել և -ալ վերջավորությամբ հինգական բայ:
Գրել, ուտել, խմել, թռնել, վազել
Գնալ, կարդալ մոտենալ, հազալ, լողալ
4.Գրիր տրված բայերի դեմքը, ժամանակը, թիվը:
Երգում էի- առաջին դեմք, անցյալ ժամանակ, եզակի թիվ
նկարեց-երորդ դեմք,անցյալ, եզակի
կսովորես-երկրորդ դեմք, ապառնի,եզակի
գրեցին-առաջին դեմք, անցյալ, հոգնակի
գնալու են-երորդ դեմք, ապառնի, հոգնակի
վազել են-առաջին դեմք, անցյալ, հոգնակի
կռվեցին-երորդ դեմք, անցյալ, հոգնակի
հավատում եմ-առաջին դեմք,ներկա եզակի
կփայլեն-երորդ դեմք, ապառնի, հոգնակի
տխրեցիր-երկրորդ դեմք, անցյալ, եզակի
Բայի ժամանակաձևերը
5.Պատմությունը դարձրո՛ւ ներկա ժամանակով:
Մեր կապիկը մի աֆրիկացուց էինք ձեռք բերել, որը վառ անհատականությամբ ու յուրահատուկ հումորով օժտված մի էակ էր: Ամեն օր նրան դուրս էինք տանում ու կապում ծառին: Առաջին երկու օրը խելոք նստում էր տան մուտքի մոտ, ու նրա կողքով չընդհատվող հոանքով անցնում էին որսորդները, մեզ սննդամթերք բերող պառավ կանայք, խումբ-խումբ վազում էին խխունջներ ու միջատներ բերող փոքրիկ տղաներ: Մենք ենթադրում էինք, որ այդ անդադար շարժումը կզվարճացնի ու կհետաքրքրի կապիկին: Այդպես էլ եղավ: Նա շատ շուտ գլխի ընկավ, որ պարանի երկարությունն իրեն թույլ է տալիս թաքնվել բակի դռնակի մոտ, և օգտվեց դրանից: Հենց որ ոչինչ չկասկածող մի աֆրիկացի բակ էր մտնում, կապիկն իսկույն դուրս էր ցատկում դարանից ու բռնում խեղճի ոտքը: Հետն էլ այնքան սոսկալի ճղճղոց էր գցում, որին նույնիսկ ամենապինդ նյարդերն ունեցող մարդը չէր դիմանում:
Մեր կապիկը մի աֆրիկացուց ենք ձեռք բերել, որը վառ անհատականությամբ ու յուրահատուկ հումորով օժտված մի էակ է: Ամեն օր նրան դուրս ենք տանում ու կապում ծառին: Առաջին երկու օրը խելոք նստում է տան մուտքի մոտ, ու նրա կողքով չընդհատվող հոանքով անցնում են որսորդները, մեզ սննդամթերք բերող պառավ կանայք, խումբ-խումբ վազում են խխունջներ ու միջատներ բերող փոքրիկ տղաներ: Մենք ենթադրում ենք, որ այդ անդադար շարժումը կզվարճացնի ու կհետաքրքրի կապիկին: Այդպես էլ եղավ: Նա շատ շուտ գլխի ընկավ, որ պարանի երկարությունն իրեն թույլ է տալիս թաքնվել բակի դռնակի մոտ, եւ օգտվեց դրանից: Հենց որ ոչինչ չկասկածող մի աֆրիկացի բակ է մտնում, կապիկն իսկույն դուրս է ցատկում դարանից ու բռնում խեղճի ոտքը: Հետն էլ այնքան սոսկալի ճղճղոց է գցում, որին նույնիսկ ամենապինդ նյարդերն ունեցող մարդը չի դիմանում:
6. Փակագծերում տրված ժամանակաձևերից տեքստին համապատասխանող ձևն ընտրի՛ր և գրի՛ր կետերի փոխարեն:
Բարձր կրունկներով կոշիկներն առաջին անգամ երևացել են ուշ միջնադարյան Փարիզում: Բայց կինն իր կրունկներն ինչո՞ւ….(պիտի պահի, պիտի պահեր) բարձր ու մարմնի ծանրությունը ոտքի թաթերի վրա…(պիտի դնի, պիտի դներ): Պատճառն այն էր, որ այն ժամանակ Փարիզի փողոցները սալահատակված (չեն,չէին), և մարդիկ մի մայթից մյուսն անցնելու ժամանակ….(խրվում էին, խրվեցին, խրվել են, խրվել էին) ցեխի մեջ: Եվ ահա մի հնարագետ կոշկակար, որն իր համար…(հնարեց, հնարել է, հնարել էր) բարձր կրունկները, որոշեց մյուսների կոշիկներն էլ այդպես կարել:
7. Փակագծերում տրված ժամանակաձևերից տեքստին համապատասխանող ձևն ընտրի՛ր և գրի՛ր կետերի փոխարեն:
ա) Աշխարհի մեծածավալ հին գրքերից մեկը հայերեն «Մշո ճառընտիր» գիրքն է, որ … (պատրաստեցին, պատրաստել են, պատրաստել էին) արջառի ու երինջի կաշվից: Դա յոթանասունհինգ սանտիմետր լայնություն … (ունի, ուներ) և մոտ երեսուներկու կիլոգրամ…(կշռում է, կշռում էր, կշռել է): Հայ գյուղացիները մեծ գումարով փրկագնեցին ձեռագիրը, երբ սելջուկները դա… (հափշտակել են, հափշտակում էին, հափշտակել էին):
բ) Միայն դինոզավրերն ու մյուս նախապատմական կենդանիները կարող էին տեսնել հայտնի ամենահին երկնաքարի անկումը, որովհետև երեք հարյուր միլիոն տարի առաջ, երբ դա…(ընկավ, ընկել է, ընկնում էր, ընկել էր), միայն նրանք …( թափառել են, թափառել էին, թափառեցին, թափառում էին) ծառանման պտերների հսկա անտառներում։
Դիմավոր բայեր և դերբայներ
8. Ընդգծված դերբայները դարձրո՛ւ բայեր:
Օրինակ`
Քայլող աղջիկ- աղջիկ, որը քայլում է:
Հեռացած ձմեռ- ձմեռը, որ հեռացել է:
Ա. Սլացող մեքենա-մեքենա,որը սլանում է, արևի շուրջը պտտվողմեքենա-մեքենա,որը պտտվում է, թունելից դուրս եկողգնացք-գնացքը,որը թունելից դուրս է գալիս,փոշու ու մրի մեջ աշխատող մարդիկ-մարդիկ, որոնք աշխատում են փոշու ու մրի մեջ։
Բ. Ընկած գրիչ-գրիչ ,որը ընկել է։ մոռացված երգ-երգը,որը մոռացվել է, թիթեռի հետևից ընկած երեխա-երեխա,որը ընկել է թիթեռի հետևից, արձակված ու կախված վարագույր-վարագույր,որը կախվել է և արձակվել է , լուծված խնդիր- խնդիրը,որը լուծվել է,գիշերվա անձրևից խոնավացած օդ-օդ, որը խոնավացել է գիշերվա անձրևից։
9. Կետերը փոխարինի՛ր ապրել բայից կազմված դերբայներով (ապրելիս, ապրող, ապրած, ապրել):
Նրա ապրած երկար ու ձիգ տարիների մասին ընդամենը մի երկու նախադասություն կարելի է պատմել:
Գետափին՝ զով ծառերի ստվերում ապրելիս հիշում էր իր անապատը, խանձված ավազը:
Կարտոֆիլի արտում ապրող բզեզն արագ բազմանում է ու շարժվում առաջ՝ նոր տարածություններգրավելու:
Ուզում էր քաղաքից դուրս ու մենակ՝ ապրել հեռու մի դաշտում:
10. Կետերը փոխարինի՛ր ապրել բայի դիմավոր ձևերով:
Քանի՛ տարի ապրում ես մեր երկրում ու չգիտե՞ս մեր օրենքները:
Եթե մի երկու ամիս էլ ապրենք այս խոնավ ու անարև երկրում, բոլորովին կմոռանա՞ք մեր գյուղը:
Մի քանի օր այստեղ կապրի ու կտեսնի, թե ի՞նչ դժվար է օրվա հոգսը հոգալը:Այստեղ ապրելու ուրիշ ելք չունեմ:
Դու երկար ես ապրել այս աշխարհում ու շատ բան ես տեսել, ինձ մի խորհուրդ տո՛ւր:
Այստեղ ապրելով ուրիշ ելք չունեմ:
Դու երկար ես ապրել այս աշխարհում ու շատ բան ես տեսել, ինձ մի խորհուրդ տո՛ւր:
Կարդա նյութը՝ Դերբայներ
11. Տրված բայերը բաժանի՛ր երկու խմբի՝դիմավոր բայերի և դերբայների:
Փակել է, մտնել, փակած, մտար, փակում եմ, մտնում է, փակեցիր, մտած, փակի՛ր, մտնեիր, փակելիս, մտնելիս, կփակենք, մտի՛ր, պիտի փակեք, մտել էինք, փակել էիր, պիտի մտնի:
Դերբայներ- Փակել է, մտնել, փակած մտնում է մտած մտնելիս պիտի պիտի մտնի
Դիմավոր-մտար, փակում եմ, փակեցիր փակիր մտնեիր կփակենք մտիր փակեք մտնել էինք փակել էիր
12․Կազմի՛ր տրված բայերի բոլոր դերբայական ձևերը ՝գրել, կարդալ
Անորոշ — ել, ալ- գրել կարդալ
Համակատար — ելիս, ալիս —գրելիս կարդալիս
Հարակատար — ած —գրած, կարդացած
Ենթակայական — ող —գրող կարդացող
Անկատար — ում (եմ) —գրում եմ, կարդում եմ
Կատարելի — ելու, ալու (եմ) —գրելու եմ, կարդալու եմ
Վաղակատար — ել (եմ) —գրել եմ, կարդացել եմ
ժխտական — (չեմ) ի, ա –չեմ գրի, չեմ կարդա
13.Կետերի փոխարեն պահանջված ձևերով գրի՛ր փակագծում դրված բայերը:
Երգելելիս ձայնը գլուխն էր գցում: (երգել- ե՞րբ)
Ձիու սիրտը պայթել էր քուռակի համար վախից: (վախենալ-ինչի՞ց)
Թեյը տանելուց թափեց: (տանել-ե՞րբ)
Կենսախինդ մարդիկ վախենում են լուրջ կամ տխուր կամ ծանր երևալուց : (երևալ-ինչի՞ց)
Ու Մոսկվա գնալուց առաջ մի երկու օրով ման է գալիս հարազատ վայրերում: (գնալ-ինչի՞ց)
Մեղր լցնելուց մի կաթիլ գետին թափեց: (լցնել-ե՞րբ)
Լրացուցիչ աշխատանք
1.Ընդգծիր բայերը:
Հմայել, անվայել, շահել, առավել, ջերմել, ավել:
Անսխալ, կսկծալ, փսփսալ, ծավալ, ձնհալ, հեկեկալ:
2․.Գտիր առաջին շարքի բայերի հոմանիշները երկրորդ շարքում:
ա. գերել, կազդուրվել, փայլել, գոռոզանալ, չքանալ, ընկղմվել, ոգևորել
բ. խրախուսել, անհայտանալ, սուզվել, կախարդել, մեծամտանալ, ցոլալ, առողջանալ:
Գերել-կախարդել
կազդուրվել-առողջանալ
փայլել-ցոլալ
գոռոզանալ-մեծամտանալ
չքանալ-անհայտանալ
ընկղմվել-սուզվել
ոգևորել-խրախուսել
3․Շարքերում առանձնացրու եզակի և հոգնակի թվով բայաձևերը.
ա. երդվեի-եզ․թ,մոլեգնեց-եզ․թ, միացրո՛ւ-եզ․թ, ուշանա-եզ․թ, մի՛ թող-եզ․թ, համոզելու
ես-եզ․թ
բ. հասե՛ք-հոգ․թ, չափեցին-հոգ․թ, չափեիք-հոգ․թ, ուզեն-հոգ․թ, կտանք-հոգ․թ
4․Ընդգծիր ներկա ժամանակով 3 բայաձև:
ա. գրում է, տալիս ենք, մտցրել է, սովորելու են, ասում եք, չգաս
բ. պարում են, չունեի, կնկարեմ, չքվում է, մի՛ տար, գալիս եք
5. Ընդգծիր անցյալ ժամանակով 3 բայաձև:
ա. չի լալիս, կար, մի՛ տեսեք, լալիս էր, պարել է, կտա
բ. խաղացինք, չի կարելի, դարձել ես, վերցնենք, եկել եմ, կընկնեմ
6. Ընդգծիր ապառնի ժամանակին վերաբերող 3 բայաձև.
ա. չեմ հասկանում, գնացել եմ, կլինես, կտրտմեմ, հատում եմ,
կարելու եք
բ. համեղացրո՛ւ, աշխատել են, արշավեմ, կհատեմ, գնացինք, սովորում են:
7. Ընդգծիր առաջին դեմքի 3 բայաձև.
ա. չմտնեն, ծարավեմ, դիմադրեինք, չափեիք, գնա, պրծա
բ. հասանք, մոռացաք, գրվելու եմ, սովորի, իմանայի, չեն խոսել
8. Ընդգծիր երկրորդ դեմքի 3 բայաձև.
ա. հասկացար, ասա՛, գտա, վերցրո՛ւ, մտներ, հարցնենք
բ. տպեցիր, բարձեր, բարձրացանք, եկաք, խոսի, արի՛։
9. Ընդգծիր երրորդ դեմքի 3 բայաձև.
ա. եռաց, կա՛ց, գրավ, գտավ, առարկեցին, կացին
բ. հեռացար, կտար, պոկեց, տարեց, մոտեցավ, տո՛ւր
գ. կանչեր, դնչեր, կարածի, կտարածի, մնամ, ենթամնա:
Արամ Սարքիսսյան 