ՀԱՅՐԵՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

ՀԱՅ  ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ ԱՆՑՅԱԼՆ ՈՒ ՆԵՐԿԱՆ

Հայ ժողովրդի, նրա մշակույթի մասին խոսելիս հաճախ լսում ենք. հայ մշակույթը գալիս է
դարերի խորքից, կամ՝ մենք՝ հայերս, ունենք հարուստ մշակույթ:
Իսկ ինչ է մշակույթը։Օրինակ մեզ հետաքրքիր է, երբ նայում ենք բոլորովին անծանոթ, ասենք՝հարյուր տարի առաջ ապրած մարդկանց նկարները:
Մեզ դա հետաքրքրում է, որովհետև արտացոլում է անցյալի մարդկանց սանրվածքը,
հագուստը և այլն: Մենք կարծես փորձում ենք հասկանալ այդ մարդկանց, իմանալ նրանց
մասին: Նույն կերպ մեզ հետաքրքրում են անցյալում ստեղծված այլ իրեր, նյութական
(կամուրջ, տուն, կավե կճուճ, հագուստ և այլն) և հոգևոր (գիրք, նկար, երգ, քանդակ և
այլն) արժեքները: Այդպիսի զգացողություն մենք ունենում ենք հատկապես
թանգարաններում: Այնտեղ պահվող յուրաքանչյուր իր մշակութային արժեք է: Բայց միշտ
չէ, որ մշակութային արժեքները պահվում են թանգարաններում: Օրինակ, այդպիսի
արժեքներ են երգը, երաժշտությունը, բանահյուսությունը, գրականությունը: Դրանք
ժողովրդի հոգևոր արժեքներն են, որոնք ստեղծվում են տարբեր ժամանակներում,
տարբեր սերունդների կողմից և մի տեսակ կապող օղակ են հանդիսանում տարբեր
ժամանակներում ապրած մարդկանց միջև: Օրինակ, մեզ բոլորիս էլ հետաքրքիր է, թե ինչ
երգեր են երգել, ինչ գրքեր են կարդացել, ինչ զարդեր են կրել անցյալ ժամանակ: Օրինակ, դարեր առաջ ստեղծված հայ բանաստեղծների տաղերը, ինչպես օրինակ Սայաթ-Նովայի,  պատմում են սիրո, հայրենիքի, ազնվության մասին և այսօր էլսիրով երգվում են:

Այսօր էլ մեր ուսուցիչների շնորհիվ մենք շատ երգեր ենք սովորել և կատարում մեր մեծն Կոմիտասից:
Հայ ժողովրդի մշակույթի պատմության մեջ իր մեծագույն տեղն
ունի բանահյուսությունը։
Այն ժողովրդի բանավոր ստեղծագործությունն է, այսինքն՝ բանահյուսության հեղինակը
ժողովուրդն է: Նա պարզ, հասկանալի լեզվով հորինել և պատմել է իր կյանքում տեղի
ունեցած տարբեր իրադարձությունների’ ուրախության, վշտի, պայքարի, հաղթանակների
ու պարտությունների մասին: Դարերի ընթացքում ձևավորվել է ժողովրդական
բանահյուսության կարևոր տեսակներից մեկը’ էպոսը: Այս կամ այն ժողովրդին կարելի է
ճանաչել նրա էպոսով, քանի որ այնտեղ արտացոլվում են ազգային բնավորության գծերը,
ոգին, նկարագիրը: Հայ մեծ գրող Հովհաննես Թումանյանը այսպես է ասել մեր էպոսի
մասին. «Ահա հայ ժողովուրդը՝ խտացած իր ազգային էպոսի՝ Սասունցի Դավթի մեջ»:
Հայ ժողովրդի ազգային էպոսը կոչվում է «Սասնա ծռեր» կամ «Սասունցի Դավիթ»: Այն
մեր ժողովուրդը սկսել է հյուսել շատ հին ժամանակներում և տարածվել
ասացողների միջոցով: Դրանք այն մարդիկ են, որոնք գիտեն շատ երգեր,
պատմություններ, որ լսել են իրենց պապերից և կարողանում են մեծ վարպետությամբ
պատմել կամ արտասանել: Հետագայում, 19-րդ դարից սկսած,
բանահավաքները1 սկսեցին գրի առնել էպոսը: Առաջին անգամ այն գրի առավ հայ
անվանի բանահավաք Գարեգին Սրվանձտյանցը, որի շնորհիվ պահպանվել և մեզ են
հասել ոչ միայն էպոսը, այլև ժողովրդական բանահյուսության շատ նմուշներ:
«Սասնա ծռեր» էպոսը վառ կերպով պատկերում է մեր ժողովրդի բնավորության
հիմնական գծերը: Առաջին հերթին դա հերոսությունն է: Բոլոր հերոսները՝ Սանասարը,
Մեծ Մհերը, Դավիթը, Փոքր Մհերը, քաջ են, անվախ, կարող են դիմանալ ամենատարբեր
փորձությունների և դժվարությունների: Նրանք բոլորը ծառայում են հայրենիքին ու
ժողովրդին: Հայրենի հողը պաշտպանելու համար պատրաստ են ամենահերոսական
արարքների:

Բնագիտություն

ՀՈՂԻ ՆԱԽԱՊԱՏՐԱՍՏՈՒՄԸ

Պտղատու այգու հողի նախապատրաստումը պայմանավորված է նրա
տիպով և մշակվածության աստիճանով:
Մշակված հողերն անհրաժեշտ է պարարտացնել հանքային
պարարտանյութերով և ապա խոր հիմնաշրջել:
Պտղատու ծառերի նորմալ աճի ու բերքատվության համար կարևոր
նշանակություն ունի հողի որակը, նրա մեխանիկական ու քիմիական կազմը,
ջրաթափանցության ու օդաթափանցության ունակությունը, աղերի ու կրային մասի
քանակը, օրգանական նյութերի պարունակությունը:

ԾԱՌԵՐԻ ՏՆԿՈւՄ

Այգին հիմնում են վաղ գարնանը՝ մինչև վեգետացիայի սկսվելը կամ աշնանը՝
տերևաթափից հետո, երբ տնկանյութը գտնվում է հանգստի շրջանում: Տնկման
ժամկետների ճիշտ ընտրությունը կարևոր նշանակություն ունի ծառերի
կպչողականության համար:
Մինչև տնկելը ստացված ծառերը նախօրոք թաղում ենայգու կիսախոնավ հողի մեջ և հանում են տնկման օրը: Տնկելուց առաջ տնկանյութը
պետք է մանրակրկիտ ստուգել: Արմատային համակարգում եղած չորուկները,
վնասվածքները, հիվանդ մասերը, ուռուցքները պետք է հեռացնել սուր դանակով կամ
սեկատորով, 30-40սմ-ից երկար առանցքային արմատը կամ կողային արմատները
պետք է կարճացվեն:
Այգին տնկելուց մի քանի օր հետո անհրաժեշտ է ստուգել, ուղղել թեքված
տնկիները, ծածկել բացված արմատները և վերացնել մյուս թերությունները:
Տնկիները ցրտերից պաշտպանելու համար տնկելուց և ջրելուց հետո դրանց
շուրջ պետք է խոր բուկլից կատարել (հատկապես դեղձենու, ծիրանենու, կեռասենու):
Հետագայում ուշադրություն պետք է դարձնել հողի խոնավության ապահովմանը և
խուսափել լճացումից:

Նորատունկ ծառերի էտը

Նորատունկ ծառերի էտը Հայաստանի
բոլոր շրջաններում նպատակահարմար է
կատարել միայն գարնանը:

Հեռացնում են բոլոր թույլ շիվերը և թողնում միայն այն ճյուղերը, որոնք
անհրաժեշտ են ծառի պսակը ձևավորելու համար: Թողած ճյուղերը կարճացնում են
կիսով չափ, եթե նրանք ունեն 70-80սմ երկարություն, իսկ ավելի կարճ ճյուղերը էտում են
մեկ երրորդ չափով: Կենտրոնական ուղեկցողը էտում են 15-25սմ ավելի երկար, քան
կողային հիմնական ճյուղերը: Ստորին կողային ճյուղերը պետք է էտել թույլ, իսկ
վերևինները՝ համեմատաբար ավելի կարճ:

English tests

Exercises: affirmative forms

 

	I read fairy tales.
	We always  tidies tidy the room.
	My cousin goes to the disco.
	He washes his hands.
	My brother can ride a horse.
	Koalas climb up trees.
	This girl cries a lot.
	These women sing very well.
	She does her homework.
	You watch too much television.

Present simple – multiple choice

Affirmative forms 1 – write

ex.9

	I always  hello.
	It  back early.
	My mother  food.
	We  English.
	Carla  to the beach.
	A bee  far away.
	You and Alex  tennis.
	My father  in the sea.
	They  Spanish.
	He  faster than the police.

Affirmative forms 2 – write

ex.10

	I never a joke
	My sister the shopping.
	This cook vegetables.
	The mum the baby.
	Many people by plane.
	My grandma Physics.
	Some children Chinese.
	My cousin the eggs.
	He always his teeth.
	It eight legs.

ex.11

1. Monica (eat) _____ eggs.
   1.   ?   eat
   2. 🙂  eats
2. Teddy and Monica (eat) _____ eggs.
   1. 🙂  eat
   2.   ?   eats
3. Mickie (study) _______ English everyday.
   1.   ?   study
   2. 🙂  studies
4. Mickie and Jason (study) ______ English on Monday and Tuesday.
   1. 🙂  study
   2.   ?   studies
5. Angie and I (drink) _______ coffee.
   1. 🙂  drink
   2.   ?   drinks
6. Eva (like) ______ chocolate.
   1.   ?   like
   2. 🙂  likes
7. Dustin (watch) _______ movies.
   1.   ?   watch
   2. 🙂  watches
8. Yoko (play) ______ the piano.
   1.   ?   play
   2. 🙂  plays
9. The students (take) ______ tests.
   1. 🙂  take
   2.   ?   takes
10. It (rain) ______ here a lot.
    1.   ?   rain
    2. 🙂  rains

ex.12

1. I sing → she sings
2. I play → she plays
3. I read → she reads
4. I go → she goes
5. I ask → she asks
6. I carry → she carries
7. I enjoy → she enjoys
8. I wash → she washes
9. I call → she calls
10. I cry → she cries

ՄԱՅՐԵՆԻ

Դո՛ւրս գրել Դավթին նկարագրող և բնութագրող բառերը, բառակապակցություններն ու տողերը:

Փոքրիկ ճըկույթը մի քարի առավ,
Ապառաժ քարից կըրակ դուրս թըռավ։

Մանուկ եմ ասում, բայց էնքան ուժեղ,
Որ նըրա համար թե մարդ, թե մըժեղ։

Որ կանչեց, նըրա ձենից ահավոր
Դըղորդ-դըմբդըմբոցն ընկավ սար ու ձոր։

Ահեղ էր ու վիշապի նման ահագին:

Մռընչալով ելավ տեղից

Էն առյուծի առյուծ որդին:

 

 

 

ՄԱՅՐԵՆԻ

Վերնագրել դուր եկած հատվածները

ԱՌՅՈՒԾ ՄՀԵՐԸ

Առյուծ Մըհերը, զարմով դյուցազուն,
Քառասուն տարի իշխում էր Սասուն.
Իշխում էր ահեղ, ու նըրա օրով
Հավքն էլ չէր անցնում Սասմա սարերով։
Սասմա սարերից շա՜տ ու շատ հեռու
Թնդում էր նրա հռչակն ահարկու,
Խոսվում էր իր փառքն, արարքն անվեհեր.
Հազար բերան էր — մի Առյուծ-Մհեր։

ԲԱՐԻ ԼՈՒՐԸ

Մի օր էլ՝ էն գորշ հոնքերը կիտած
Երբ միտք էր անում, երկընքից հանկարծ
Մի հուր-հըրեղեն հայտնվեց քաջին,
Ոտները ամպոտ կանգնեց առաջին։
— Ողջո՜ւյն մեծազոր Սասմա հըսկային.
Քու ձենը հասավ աստծու գահին,
Ու շուտով նա քեզ մի զավակ կըտա։
Բայց լավ իմանաս, լեռների արքա,
Որ օրը որ քեզ ժառանգ է տըվել,
Էն օր կըմեռնեք քու կինն էլ, դու էլ։
— Իր կամքը լինի, ասավ Մհերը.
Մենք մահինն ենք միշտ ու մահը մերը,
Բայց որ աշխարքում ժառանգ ունենանք,
Մենք էլ նըրանով անմեռ կըմընանք։
Հըրեշտակն էստեղ ցոլացավ նորից,
Ու էս երջանիկ ավետման օրից
Երբ ինը ամիս, ինը ժամն անցավ,
Առյուծ-Մըհերը զավակ ունեցավ։
Դավիթ անվանեց իրեն կորյունին,
Կանչեց իր ախպեր Ձենով Օհանին,
Երկիրն ու որդին ավանդեց նըրան,
Ու կինն էլ, ինքն էլ էն օրը մեռան։